Mada je poznat kao prevodilac i antologičar južnoameričke književnosti,
Branko Anđić je, pre svega, prozaista sa većim brojem zapaženih, ali, nažalost, ne do kraja – i to ne njegovom krivicom – pročitanih romanesknih i pripovednih naslova. No, i pre toga, on je bio aktivan kao novinar što, uprkos neophodnom razgraničenju između biografije i bibliografije, ipak nosi određenu važnost u njegovom radu i nudi dodatni kontekst za razumevanje njegovog opusa. Ovo je posebno primetno na planu stila, tematskog okvira i usmerenosti na detalje u njegovom prošlogodišnjem romanu „
Tajna agencija nove Jugoslavije“.
Predstavljajući ga u formi dve dopunjujuće celine – sa jedne strane je priča o radu Tanjuga i svim ljudima koji su ga činili jednom od najboljih telegrafskih agencija u svetu, dok je, sa druge, priča o pojedincu koji traži svoje mesto u sistemu i istorijskim promenama koje ga okružuju – Anđić tematski približava ovaj tekst određenom broju ranijih dela, ali odlazi i korak dalje, naročito u poigravanju sa glavnim junakom, koji nosi ime samog pisca, i njegovim životnim putem. Značajan broj podudaranja koja se mogu pronaći između protagoniste i autora čine ovaj roman bliskim sve većem korpusu dela autofikcije koja su bliska i memoarsko-dnevničkim zapisima i onome što se smatra sferom fikcionalnog. Neke od ovih razmatranja ističe i sam Anđić u početnim i krajnjim segmentima dela, ipak najzad stajući na stranu izmaštanog i fiktivnog nasuprot memoarskom, te je jasno da se ovde ipak prvenstveno radi o položaju individue u jednom od najturbulentnijih perioda novije istorije. Naime, usmeravajući se na osamdesete kao vreme procvata, vrhunca i propasti SFRJ, autor mapira sve ove promene i okolnosti okom pripovedača, svog imenjaka i maske iza koje se krije, te Šaptača, njegovog glasa iz
off-a, savesti i svesti. Kao povlašćeni pojedinac koji nakon studija dolazi u Tanjug, ovaj fikcionalni Anđić prolazi sve etape između nevinosti i iskustva, kako profesionalnog tako i životnog, a pozicija koju zauzima u agenciji daje mu priliku da iz prve ruke iskusi kako se dolazi do vesti, šta se sa njima radi, kako se preoblikuju i predstavljaju različitim kategorijama slušalaca, od bezbednosnih službi do „običnih“ građana. Iako se u početku buni protiv okvira sa kojima se susreće i aršina koje mora da prati, junak polako raste, razvija se i postaje jedan od simboličkih figura pomenute agencije.
Međutim, ovde se ne radi samo o tehničkim stvarima koje su omogućavale da novosti iz različitih krajeva planete dođu do Beograda, a potom dalje, već i o međuljudskim odnosima koji su vladali u tako kompleksnom sistemu kao što je bio Tanjug. Zapošljavajući ogroman broj ljudi koji moraju da rade zajedno da bi dostigli cilj, ova agencija je primer organizovanog i koherentnog skupa u kojem se poznaje hijerarhija, poštuje red i insistira na istini i autentičnosti. Drugim rečima, ta informativna mreža se u „Tajnoj agenciji nove Jugoslavije“ brzo pretvara u sliku i priliku države u kojoj funkcioniše i skoro metonimijski trasira sve važne odnose na raznim nivoima vlasti u SFRJ. Tako ovaj roman postaje ne samo ispovest jednog junaka i slika jednog kolektiva, već i priča o društvu koje je postojalo osamdesetih godina. Naravno, Anđić ne preza od toga da se kritički i na momente vrlo ironično okrene prema tom periodu, istovremeno dajući njegovu prilično preciznu dijagnozu – naročito nakon Titove smrti – i ističući pojedince koji su doveli do relativizacije tih promena i njihovog upliva u svakodnevicu šireg kruga ljudi. Strukture koje su opisane u romanu, novinari i njihovi nalogodavci, predstavljaju sponu između aktuelnih političnih i društvenih dešavanja i naroda koji oseća posledice tih dešavanja, i zato su upravo Tanjug i njegovi zaposleni bili zaduženi za formiranje mišljenja i odnosa prema strukturama vlasti. Važnu ulogu u tome odigrali su Anđićev protagonista i njegovi saradnici, ali on je, kao misleće biće koje ne radi automatski, nego savesno i precizno, u prilici da zapazi i analizira sve te etape promene društva i uređenja, te da ih predoči čitaocima u vidu dvostruke (samo)analize.
Premda ne bez mana – one se najviše osete u uvodnim segmentima u kojima Branko Anđić nepotrebno detaljno uspostavlja poetički okvir dela i insistira na postulatima magijskog realizma koji, iako korisni, nisu neophodni za čitalačko razumevanje – „Tajna agencija nove Jugoslavije“ predstavlja slojevit, duhovit i analitičan tekst koji svojim poližanrovskim i polifonim pristupom nudi laku prohodnost i skreće pažnju. Uz to, radi se o romanu u čijem se središtu nalazi povlašćena grupa ljudi koja obrazuje istinu, formira sliku o svetu i definiše stvarnost kao takvu, što je naročito važno za razumevanje današnjice u dobu post-istine, a ovakvi naslovi imaju potencijal da pokrenu promene u savremenoj domaćoj prozi – nije važno kakve su te promene; važno je da one nastanu.
Autor: Dragan Babić
Izvor: Politikin Kulturni dodatak