Iako je, kad se spomene roman „
Kad su cvetale tikve“, jedna od prvih asocijacija podatak da je pozorišna verzija ovog dela svojevremeno izazvala brojne kontroverze i bila zabranjena za izvođenje zahvaljujući jednom govoru Josipa Broza Tita, ipak je
Dragoslav Mihailović najvećem delu publike i danas poznat kao romanopisac i esejista, dok su njegovi dramski tekstovi ostali u senci, premda su svi doživeli ili pozorišne ili televizijske adaptacije.
Stoga bi se naslov televizijske drame „
Uvođenje u posao“, koji je iskorišćen za naziv knjige u kojoj se nalaze četiri Mihailovićeva pozorišna teksta, mogao i metaforično shvatiti, jer ova će knjiga čak i mnogim ljubiteljima Mihailovićeve proze predstavljati svojevrsno uvođenje u dramski opus velikog srpskog pisca.
Već i sâm pogled na sadržaj knjige, odnosno na ukupan broj dela koja su u njoj zastupljena, jasno govori o niskom kvantitetu dramskog Mihailovićevog opusa nasuprot pripovedačkoj, romanesknoj, esejističkoj i dokumentarnoj prozi.
Ali, kao što to često biva, nizak kvantitet zna da garantuje veoma visok kvalitet, pa je tako i u slučaju Mihailovićevih pozorišnih tekstova, od kojih svaki za sebe predstavlja jedno umetničko blago, a moglo bi se reći i neotkriveno blago, ako se ima u vidu da ova dela nisu često preštampavana, bar ne onoliko koliko su preštampavani Mihailovićevi romani i dokumentarni tekstovi.
Još nešto pada u oči kad se pogledaju godine nastanka samih tekstova, jer između prve tri drame stoji vremenski razmak od po dvanaest godina, a između treće i četvrte čak osamnaest godina, što može značiti da je piscu ipak bilo važnije prozno stvaralaštvo, dok se pozorištu vraćao tek povremeno, ali treba imati na umu i to da je Mihailović svoje dramske tekstove pripremao temeljno i da je ponekad upravo u njima do kraja dovodio poetske ideje kojima je u prethodno objavljenim proznim delima težio.
I dok je kod drame „Kad su cvetale tikve“ već kod samog naslova očigledno na kom je proznom delu zasnovana, dotle likovi, scene i događaji iz pozorišnih komada „Protuve piju čaj“ i „Skupljač“ u mnogome podsećaju na ambijent Mihailovićevih pripovedaka, a to svakako važi i za „Uvođenje u posao“, dramski tekst pisan namenski za televizijsku adaptaciju.
Dragoslav Mihailović nesumnjivo spada u one književne stvaraoce čija su dela neraskidivo vezana za ključne biografske podatke, ali se u ovom konkretnom slučaju ne misli samo na piščevo izdržavanje kazne u zloglasnom golootočkom zatvoru, nego i na činjenicu da je nakon izlaska sa robije bio prinuđen da se bavi raznim privremenim i honorarnim poslovima, što je takođe ostavilo traga i učinilo da Mihailovićeva dela vrve od karakterističnih i autentičnih likova sa margine jednog društva koje je maltene odbijalo i da prizna postojanje sopstvenih marginalnih mikrosvetova.
Zato Mihailović i deluje kao pisac koji otkriva i predočava široj publici ono što joj je sve vreme bilo pred očima a što je odbijala da vidi i sagleda, pa bilo da su to mangupi sa velegradske periferije, bilo da su gosti staničnog bifea, bilo da su mnogobrojni i neprimetni prolaznici mučeni nemirima iz prošlosti – svi oni čine svet za sebe, ali i tako izolovani i zaboravljeni, oni su opet sastavni deo društva i jednog karakterističnog makrosveta o kome Mihailović sve vreme i piše, tako da će se različiti dramski tekstovi možda učiniti i kao jedna celina koja je ovom prilikom samo razložena na četiri slike.
Iako su teme iz četiri pozorišna teksta više puta obrađene u ostalim delima istog pisca, čitalac će ipak naići i na nove motive i na nov način obrade starih motiva, a možda će upravo knjiga nazvana „Uvođenje u posao“ biti inspiracija i osnovni izvor književnim i kulturnim delatnicima za nova izvođenja Mihailovićevih drama.
Autor: Dušan Milijić