Prikaz knjige „Beogradski Jevreji“ Nebojše Jovanovića: Iz senke na svetlost istorije

Pred nama je knjiga iz pera istoričara i književnika dr Nebojše Jovanovića o Jevrejima u Beogradu, od njihovog prvog pomena u 10. veku, do prvih decenija 20. veka, sa kratkim osvrtima i na tragične dane Drugog svetskog rata, kroz biografske zapise o znamenitim Jevrejima.

Jevrejske teme su za srpskog čitaoca uvek aktuelne i zanimljive, jer postoji neka „tajna veza“ između Srba i Jevreja, čini se ne samo na istorijskom već i na metafizičkom nivou. I Jevreji i Srbi su među retkim, demografski malim narodima, koji su se kroz svoje turbulentne istorije suprotstavljali moćnim imperijama, braneći svoje pravo na slobodu i dostojanstvo. I jedan i drugi narod znaju cenu slobode, jer su je uvek skupo plaćali. U Drugom svetskom ratu Srbi i Jevreji su stradali rame uz rame – od nacističkih logora do ustaških kazamata. Srbi i Jevreji odlično poznaju lica i naličja i dobra i zla, i zato postoji gotovo instinktivna povezanost ova dva naroda. Zbog toga antisemitizam u Srbiji nikada nije dobio masovni karakter, niti patološke oblike. Rasizam, kao ključni generator antisemitizma, nije svojstven srpskoj kulturi, mentalitetu i imaginaciji. Knjiga Nebojše Jovanovića to ilustruje na naučno zasnovan i argumentovan način, dok i prosečnom čitaocu prijemčivim stilom pisanja iznosi rezultate naučnih saznanja. Autor, slikajući živote beogradskih Jevreja, svojim poetičnim, ali ne i patetičnim jezikom, ispisuje i priču o starom Beogradu. Pred našim očima nižu se slike čaršija, dućana, magaza i otmenih kuća naše prestonice. Kao sa palimpsesta, struže sa tih slika prašinu vremena, i pred nama se pokazuje izvorno lice Beograda i njegovog bujnog života, u čijem su središtu marljivi, poslovima, porodicama i svojoj tradiciji predani, a Srbiji odani, Jevreji. Posebno je zanimljiv deo knjige o Jevrejima u javnim obeležjima Beograda (nazivi ulica, javnih zgrada), što je svedočanstvo o živim uspomenama na zaslužne društvene pregaoce iz jevrejske zajednice.

Priča o „Beogradskim Jevrejima“ Nebojše Jovanovića zasnovana je na bogatoj arhivskoj građi i relevantnoj naučnoj i publicističkoj literaturi. Uostalom, autor je svoj profesionalni život istoričara započeo u Jevrejskom istorijskom muzeju u Beogradu, što govori u prilog njegovom izvanrednom poznavanju teme kojom se bavi. Knjigu čine istorijski i biografski deo. Istorijski deo podeljen je hronološki na periode unutar kojih se sudbina Jevreja preplitala sa političkom i društvenom istorijom moderne Srbije. Biografski deo obuhvata dvadesetak biografija najznamenitijih Jevreja Beograda i Srbije. Knjiga je obogaćena autentičnim fotografijama delova starog Beograda u kojima se odvijao život Jevreja. Naučna argumentacija i, naročito, poetski jezik, ovu knjigu preporučuju kao obavezni deo kućne biblioteke svakog ljubitelja nacionalne, ali i istorije starog Beograda.

Autor: dr Ivan Ristić, istoričar