„Nema svrhe proučavati prošlost ako ona ne baca malo svetla na sadašnjost“, možda je i ključna rečenica „Najkraće istorije Nemačke“ engleskog germanologa Džejmsa Hoza. Da je autor i romanopisac, jasno je ne samo iz uvida u njegovu biografiju. Rečenica citirana na početku ovog teksta sažima jedan od temeljnih postupaka savremene istoriografske proze. Iako je svetlo koje u slučaju proučavanja Nemačke prošlosti Hoz baca na sadašnjost vrlo moćno i značajno, pitanje je koliko je široko primećeno: „Od 100. godine nove ere južna/zapadna Nemačka pripadala je zapadnoj Evropi. Tek 1525. pojavila se nova, suštinski nezapadnjačka Nemačka: Pruska.“ U kontekstu ovakve dihotomije, Hoz tumači razdoblje ujedinjenja pod Bizmarkom, kao i pod Hitlerom „kao užasno odstupanje“. Savremeni političar koji je sve to po njemu najispravnije shvatio pa je posle Drugog svetskog rata podržavao podelu na Saveznu i Demokratsku Republiku Nemačku, jeste Konrad Adenauer, nemački kancelar od 1949. do 1953. godine. Tumačeći tadašnju Zapadnu Nemačku, sam Hoz tvrdi da je bila „neobično slična Germaniji kakvu je planirao Oktavijan Avgust oko prve godine nove ere, Istočnoj Franačkoj Verdenskog sporazuma 843. i Rajnskoj konfederaciji 1808.“ Autor pak potkrepljuje tvrdnju o progresivnosti zapada države ponovo ujedinjene 1989. i retrogradnosti njenog istoka grafikonima glasova na izborima kao i originalnim formulama kojima duž celog štiva definiše ključne društvene promene. Osim u politiku, Hoz se izvrsno razume i u ekonomiju, te argumentovano objašnjava čitaocu svaku od bitnijih promena standarda nemačkog stanovništva duž njegove istorije, naročito one novije. Što je i logično: budući da razvoj Nemačke autor opisuje u četiri dela kojima pokriva razdoblja od po petsto godina povesti, razumljivo je zašto poslednji, koji se proteže od rađanja Pruske i razvitka protestantizma do aktuelne migrantske krize, zaprema više od polovine knjige.
Preteču nemačkog nacionalizma Hoz nalazi već u prvom veku nove ere, u Arminiju/Hermanu koji se s vojskom koju je vodio okrenuo protiv rimskih zavojevača. U sledećem delu knjige (Drugih petsto godina: 526-983) autor posebnu pažnju poklanja Karlu Velikom, između ostalog tvorcu Saksonskog limesa. Neformalni glavni junak treće celine jeste Martin Luter, otac protestantizma i prevodilac Biblije na nemački, ali i vojskovođa koji je dobar deo Nemačke otrgnuo kontroli Katoličke crkve. U prvoj polovini knjige, sačinjenoj od početna tri dela, naročito efektno deluje autorovo korišćenje savremenih kolokvijalnih izraza. Što je opisivano vreme dalje u prošlosti, opreka opisivane građe i načina na koji je to učinjeno je time veća. I poređenja sa zbivanjima iz dvadeset prvog veka omogućuju čitaocu da bolje oseti starinu. U tu svrhu su priložene mape i slike, ali i autorovo razmatranje mogućih istorijskih scenarija koja se nisu obistinila. Takođe, Hoz pri opisivanju značajnih kontakata sa okolnim i drugim narodima – ratova, diplomatskih planova, trgovine – opisuje njihov trenutni kontekst. Stoga se čitalac, osim u nemačku, zahvaljujući ovoj knjizi upućuje – bar delimično – i u starorimsku i italijansku, francusku, švedsku, rusku... istoriju.
Neformalni glavni junaci četvrtog dela knjige – premrežene sem pomenutim vrstama grafičkih i vizuelnih priloga, i korisnim novinskim isečcima – su Oto fon Bizmark, car Vilhelm Drugi i Adolf Hitler. Korene svetski štetnih dejstava nacionalsocijalista autor nalazi u antisemitskom „manifestu“ pruskog istoričara Hajnriha fon Trajčkea, kao i u pruskom mitu: „Jedno carstvo, jedan narod, jedan Bog“, otisnutom čak i na poštanskoj markici. Međutim, kao romanopisac, u ovoj knjizi Hoz ne nudi samo sažetu analizu nego i uzbudljivu prozu. Tako se tri prva dela „Najkraće istorije Nemačke“ mogu čitati i kao tri pripovetke, a četvrti – kao roman.
Autor: Domagoj Petrović