Ako ste pratili trenutno aktuelnu Netfliksovu doku-seriju „
Aleksandar Veliki: Rađanje boga“, verovatno ste kao jednog od stručnih naratora zapazili izvrsnog velškog profesora
Lojda Levelina-Džounsa kako objašnjava gledaocima način na koji je mlađahni kralj jedne male grčke kraljevine srušio golijatsko Persijsko carstvo na čelu s Darijem III.
Kao jedan od vodećih britanskih poznavalaca antičke istorije, posebno istorije Irana i Bliskog istoka, Levelin-Džouns je pre nekoliko godina sastavio i sveobuhvatnu istoriju u knjizi „
Persijanci“, gde obrađuje ovu supersilu drevnog doba koja je vladala velikim delom tada poznatog sveta u vreme kada su njime upravljali najčuveniji vladari iz istorije. Sama činjenica da su među tim imenima zauvek ostali zabeleženi i carevi Kir, Kserks i Darije, govori dosta o moći te drevne civilizacije koja je obuhvatala skoro tri kontinenta i stvorila gradove koji će kasnije krasiti mnoge mitove i predanja. Knjiga poseduje i dodatak s velikim brojem fotografija u boji koje će čitaocima i vizuelno dočarati ovu mamutsku imperiju koja je obuhvatala današnju Tursku, Iran i Irak, Egipat, Sudan, uz Kilikiju, Mesopotamiju, Siriju, Jermeniju, Vaviloniju, Mediju, Baktriju i druge zemlje, šireći se od Sredozemnog i Crnog mora do Crvenog mora i Kaspijskog jezera, pa sve do Arapskog mora i Indije.
Mada ih danas ponajviše pamtimo po Kiru Velikom koji je osvojio Vavilon, Dariju I koji je konsolidovao carstvo, čuvenom Kserksu koji je slomio zube na neustrašivim Spartancima i Dariju III koji je izazvao krah carstva ponovo u sukobu s njima kobnim Grcima kada je poražen od Aleksandra Makedonskog, legendarna persijska dinastija Ahemenida imala je dugu, neprekinutu i bogatu lozu. A bogati su bili i njihovi carski gradovi s palatama čiji su svodovi sezali i do 14 spratova uvis, izgrađeni od blaga donetog iz silnih satrapija koje su im danak plaćale u zlatu, tirkizu, rudi, lapis lazuliju, svili, začinima, konjima, kamilama, draguljima i egzotičnim životinjama.
Za razliku od ostalih istorija Persije pisanih na pristrasnom Zapadu, ova se koristi originalnim drevnim persijskim izvorima koji nisu oblikovani oko antičkih grčkih zapisa – dakle ovo je persijska verzija sopstvene istorije. Stoga oni ovde nisu prikazani kao krvoločni varvari iz grčke mašte, već kao kulturno i društveno prefinjeni, privredno napredni i intelektualno daroviti. Levelin-Džouns vodi nas na put kroz vreme i prostor, oslikavajući uspon i širenje Persijskog carstva – od skromnih početaka kao plemenskog društva nomada na jugozapadu Irana, do doba kada je dominiralo planetom kao prva velika supersila u istoriji. Dok pratimo dinastiju Ahemenida, susrećemo se sa čitavom plejadom nezaboravnih likova – kraljeva, kraljica, prinčeva, evnuha i vojnika, sveštenika i naložnica. Otkrićemo u šta su verovali, kakve su težnje imali, kakve gradove gradili, šta su jeli i oblačili i kako su naposletku umirali.
Knjiga nam otkriva i obilje nadasve zanimljivih činjenica, te nam između ostalog opisuje i kako je tokom redovnih premeštanja dvora i carevih putovanja na put s njim kretao i čitav dvor, familija, vojska i sluge – često i po stotinu hiljada ljudi koje je vuklo ili nosilo po dvesta hiljada konja i kamila. Dotaći ćemo se i nekih od najčuvenijih bitaka u istoriji: bitke kod Termopila, Artemizije, Salamine, Granika i Gaugamele.
Stvarajući prvi značajniji kontakt između Istoka i Zapada, Persijsko je carstvo, podignuto na temeljima Asirije i Vavilona, pripremilo tlo za sva naredna carstva antičkog doba. Za razliku od kasnijih Rimljana, koji će svet zanavek opteretiti pojmom imperijalizma, Persijanci nisu nametali svoj jezik, arhitekturu, običaje i veru pripojenim satrapijama. Još je Darije Veliki izmislio čuvenu kovanicu „multikulturalnost“ da bi opisao svoju zemlju.
Slika koju danas pak svet ima o Persijancima potiče iz neprijateljskih i samim time subjektivnih grčkih izvora jer drugih nije bilo sve do sredine 19. veka kada je konačno dešifrovan staropersijski jezik. Stoga ova knjiga služi i kao podsetnik da se zamisao zapadnjačke superiornosti nad ostatkom sveta zasniva upravo na prvobitnim antičkim istorijama koje su Persiju i ostale zemlje oslikavale posve neutemeljeno kao zaostale varvare i nasilnike.
Kao sliku tog apsurda Levelin-Džouns navodi naše slavljenje pobede Sparte, jedne od najopresivnijih robovlasničkih država antike, nad Persijom, zemljom koja je poštovala druge kulture i nije ih poništavala već bi ih utkala u svoju, oplemenjujući tako multikulturalnost svoje civilizacije.
Stoga se upustite u čitanje ove veličanstvene knjige jer vas ona neće samo upoznati s realnom istorijom Persije, već će vam i proširiti vidike u političkom smislu i prosvetliti vas.
Autor: Miroslav Bašić Palković