Ukoliko se uopšte može izabrati oblast – među (neiz)brojnima – kojoj je internet najdublje naudio sa imejlovima i raznim vrstama inboksa po društvenim mrežama, možda je to pisanje pisama. Posredi je posebna šteta jer teško da postoji žanr gde se autor manje plaši cenzure pa nam otkrije i nešto o sebi što bi nam inače bilo nedostupno. S druge strane, pisma su bila odraz ličnosti odašiljača, ali i razvoja društva na koja su katkad i sama uticala. Međutim, da ona možda upravo zbog sve ređeg korišćenja danas imaju izvesnu magijsku vrednost, ukazuje ova knjiga
Sajmona Sibaga Montefjorea koja predstavlja svojevrsnu panistorijsku, globalnu antologiju epistolarnog žanra. Baveći se najrazličitijim temama, razdobljima i meridijanima povesti – što se naslućuje i iz njegovih ranijih naslova poput „Staljin: dvor crvenog cara“, „101 heroj svetske istorije“ ili „
Jerusalim: Biografija“ – engleski istoričar je često kao na izvore istraživanja bio upućen na pisma. Pred nama je njegov izbor iz takvih tekstova, ali i onih, privatnih, takođe iz žanra korespondencije.
Neformalna antologija kreće od starog Egipta, od pre tri hiljade godina, do pisma Donalda Trampa severnokorejskom lideru Kimu Džongu Unu iz 2018. godine. Međutim, sadržaj koji se prostire između dotična dva datuma nije strukturisan hronološki, nego kroz osamnaest tematskih blokova, u koje spadaju i
Ljubav,
Stvaralaštvo,
Rat,
Prijateljstvo,
Moć… Posredstvom preko stotinu pisama Sibag Montefjore nudi vrlo eklektičan izbor osoba, mesta i tema. Mnoga su pisana usmereno javnom ambijentu, pojedina sa velikom književnom voljom – na primer, markiz De Sad, iz zatvora, svojoj tašti, u bloku
Ludorije – a druga je trebalo da ostanu tajna pa su vrlo intimna poput lascivnih izjava ruskog cara Aleksandra Drugog svojoj trenutnoj ljubavnici i kasnijoj supruzi Jekaterini Dolgorukoj, ili, iz sasvim druge epohe, Anais Nin
Henriju Mileru. Vrlo je bitno napomenuti da čitalac uopšte ne mora da poznaje istoriju kako bi ušao u kontekst prepiske: sam autor ga pred svako pismo vrlo skrupulozno i upućeno dočarava. Budući da ona potiču iz najrazličitijih epoha, omogućuju nam da vidimo kako se kroz istoriju razvijala i menjala umetnost njihovog pisanja.
Domaćem čitaocu će posebno zanimljiva biti dva pisma koja se tiču istorije Srbije odnosno Jugoslavije. Jedno od njih – u odeljku
Razaranje – upućuje nemački kancelar Betman–Holveg austrougarskom ministru inostranih poslova Leopoldu Bertholdu 6. jula 1914. godine, kojim mu implicitno obećava pomoć svoje države u slučaju napada na Srbiju, odnosno početka Prvog svetskog rata. Drugo je jedno od najžešćih pisama koje je ikada iko uputio Josifu Visarionoviču Staljinu, i od onih koji su ga najviše isprepadala, a poslao mu ga je Josip Broz Tito 1948. godine (tematski blok
Krv). U svakom slučaju, s obzirom na širinu tematike i opseg različitosti adresata i adresanata, teško da u ovoj knjizi svako ko je se lati neće naći svoj omiljeni tekst iz epistolarnog žanra. A postoji i još jedna prednost ovog štiva: s obzirom na eklektičnost strukture, ono se može čitati prema redosledu na kojem je sazdano, ali i mešajući blokove i naizmenične tekstove bez ikakve bojazni da će se time izgubiti na magičnosti celine.
Autor: Domagoj Petrović