Da engleski klasik
Danijel Defo (1660–1731) nije 1722. godine objavio roman „
Godina kuge“, istorija svetske književnosti možda bi bila lišena, između ostalog, „
Kuge“ Albera Kamija i teorijskog putokaza u vidu „Bolesti kao metafore“ Suzan Sontag, a naša literatura možda ne bi došla do „
Besnila“
Borislava Pekića, ili bi, ali teže nego što jeste. Da se razumemo, nije rečeno da je Defoovo štivo izvršilo direktan uticaj na spomenuta dela, čak se pre nastavilo na lanac diktiran vajkadašnjim prisustvom svog naslovnog termina na evropskom prostoru, kojim je stanovništvo starog kontinenta povremeno uništavano još od srednjeg veka. S te strane se „Godina kuge“ nastavlja na Bokačov „
Dekameron“ čijih se desetoro pripovedača povlače u vilu u blizinu Firence kako bi izmakli upravo epidemiji bolesti o kojoj govorimo. Ponekad izbor teme olakšava ulazak u istoriju književnosti, a Defoov roman je, baš kao i sve druge spomenute knjige, dobio na ponovnom značaju pandemijom kovida-19.
Naravno da to, s druge strane, nisu jedini učinci „Godine kuge“. Naprotiv, po pristupu je posredi protorealistički roman bez kojeg bi se teže definisao jedan od dva najuticajnija književno-umetnička pravca devetnaestog veka. Štaviše, narator romana H. F, londonski trgovac, čak i oneobičuje stvarnosni
prosede. Kao neko ko je za razliku od mnogih sugrađana ostao u gradu u vreme epidemije, on iz prve ruke rekonstruiše događaje iz doba njenog širenja pišući iz neprecizne vremenske pozicije o raznim četvrtima Londona koje obilazi.
Isprva, naizgled sterilna hronika ispunjava se s jedne strane sentimentalnim epizodama o pojedincima koji se na nemoguće načine snalaze da pomognu porodici iz spoljnjeg sveta tako da i sebe i najbliže poštede od zaraze, a s druge strane crnohumornim delovima koje zbog ekstremnosti konteksta deluju čak i vrlo prikladno. Da je Danijel Defo ovim romanom postao veliki preteča devetnaestovekovnih realista, pokazuje i umećem da izokola, H. F-ovim obilascima grada, oslika pejzaž londonskog društva, njegove klasne podeljenosti, religijske frakcije i navike u ishrani, zabavi i borbi za opstanak.
Negde u blizini autorovog stvarnosnog pristupa dotičemo se i momenata u kojima kao da je on predvideo kovid 19. Takav se utisak stiče dok pomalo senzacionalistički opisuje osobe koje se u očajanju predaju fanatičnoj religioznosti ili pojedince što nastoje da izmaknu „lokdaunu“ koju su vlasti nametnule kako bi napravili još veće probleme, one čija sebičnost se snažnije ocrtava na pozadini pandemije, okolnosti poput te da samo jedan član porodice ima pravo da napusti kuću kako bi kupio hranu, šarlatane koji, doduše na drugačije načine od današnjih, nastoje da preokrenu opštu nesreću u ličnu korist...
Posle iskustva kovida 19 čitanje Defoove „Godine kuge“ može da posvedoči koliko smo se, nažalost, i pored svih tehnoloških i „prosvetiteljskih“ napredaka iz međuvremena malo promenili u odnosu na svoje ili tuđe pretke iz sedamnaestog veka. I tu engleski klasik ponovo prevazilazi granice (proto)realizma. Njegova „Godina kuge“ je, naime, u isti mah antiutopija koja se nažalost – više puta – obistinila u poznijoj stvarnosti, ne samo onoj koja mu je prethodila.
Autor: Domagoj Petrović