Kao novinar, publicista, diplomata, a tokom rata i arhivar,
Milan Jovanović Stojimirović bio je hroničar epohe u kojoj je živeo, detaljno upućen u sva dešavanja na javnoj sceni, ali i u zbivanja koja su se odigravala iza kulisa, bilo da se radilo o skupštini i dvoru ili običnom svetu s ulica prestonice. Nakon „
Kozerija“, prve knjige u monumentalnom serijalu
Siluete starog Beograda u kojima nam je predstavio pregršt zanimljivosti iz intigantne istorije naše prestonice, u drugoj knjizi „
Portreti“, kao što i sam naslov otkriva, na preko 350 strana tvrdokoričene knjige većeg formata, oslikava nam kratke portrete mnogobrojnih viđenijih ličnosti koje su ili doprinele napretku Beograda, ostavljajući trajni pečat u njegovoj istoriji, ili svojim sudbinama mogu da posluže kao nauk ili opomena. Opisujući nam znamenite pisce, političare, umetnike i naučnike, Stojimirović nam približava i duh vremena u kom su oni živeli i radili, i pretvara ovaj serijal u neku vrstu pisanog spomenika kako našoj kulturi i tradiciji, tako i našoj široj istoriji, ali i srpskoj naravi, sa svim njenim dobrim, pa i lošim odlikama.
U prvom delu druge knjige, posvećenom političarima i državnicima, pisac priču otpočinje od Karađorđevog saradnika gospodara Mladena, kome se pripisuje krivica za slom Prvog srpskog ustanka. Bio je preteča klasičnog srpskog korumpiranog vođe, koji samog sebe čak ni u odsudnom trenutku ne može da odvrati od otimačine. Kao njegovog antipoda postavlja duhovnog i političkog vođu, čoveka od akcije, protu Mateju Nenadovića. Predstaviće nam i Iliju Garašanina, koji je kao prvi popečitelj, to jest ministar kneza Mihaila, imao ličnu mrežu tajnih agenata širom ne samo Srbije već i Ugarske i Turske. On, sklon zavereništvu i vlastoljublju, čak je imao plan da od svoje porodice uz Napoleonovu pomoć stvori treću vladarsku dinastiju u Srbiji. Upoznaćemo i Jovana Gavrilovića, namesnika kralja Milana i prvoklasnog kicoša, koji je nosao pomodne žakete od atlasa i kadife boje trule višnje, cilindere i vrskapute postavljene skupocenim krznom. Bio je poznat i kao omiljeni trač-partner
Vuka Karadžića.
Prisetićemo se i čuvenog Čedomilja Čede Mijatovića, koji spaja ove dve grupe u knjizi, jer je bio i diplomata i književnik i za sobom ostavio pregršt istorijskih avanturističkih romana koji veličaju narodni preporod. Kao đak je beogradskim šorovima hodao u šumadijskoj nošnji i opancima, da bi kao naš ambasador kod britanske krune, pred kraj svog života, stekao i titulu pravog-pravcatog grofa! Mnogi od ovih ljudi radili su na nezavisnosti Srbije, uspostavljanju prvih zakona i ministarstava, donosili pobede zemlji na raznim međunarodnim kongresima na kojima se krojila mapa sveta, a mnogi su bili i ličnosti poznate diljem Evrope toga vremena.
U drugom delu, s naučnicima, književnicima i umetnicima, odvojeno je nekoliko redaka za Dositeja Obradovića, koji se od monaha kao „svrzimantija“ otisnuo u svet, kao i za fascinantnog Joakima Vujića. Blag i mio čovek, u istoriju je ušao kao otac srpskog pozorišta. Bio je učitelj, pa moreplovac, svetski putnik, da bi onda kao „knjigosočinitelj“ pisao prve srpske udžbenike, istorije, zemljopisanija, biografije i prevodio evropske pisce. Od njegove putujuće glumačke trupe nastalo je prvo naše pozorište. Tu je i začetnik muzičke kulture u Srbiji Kornelije Stanković, koji je ostavio meteorski trag za sobom iako je živeo samo trideset i tri godine.
Saznaćemo i ko je bio taj Čika Ljuba, upoznati se bolje s veličanstvenim Josifom Pančićem, legendarnim prirodoslovcem, geografom Jovanom Cvijićem, predivnim Mikom Alasom, izvanrednim matematičarem, pustolovom, svestranim muzikantom i kuvarem takvog formata da su se i prinčevi otimali za večerinku kod Alasa!
Joca Zmaj, Milovan Glišić, Laza Lazarević,
Nušić i
Stevan Sremac takođe su prisutni u ovoj knjizi u kojoj istaknute predstavnice ženskog roda predvodi Glišićeva sestra Stanka. Vazda sportski obučena, poput kakve sifražetkinje ili revolucionarke, prevodila je ruske i francuske klasike, bila prvoborkinja za ženska prava. Nasuprot nje, tu je čuvena beogradska kurtizana, zavodnica iz 19. veka i glumica Zorka Todosićka, koja će doživeti ofelijsku tragediju i život završiti u ludnici vazda odevena kao kakva markiza ili kraljica majka. Teatralno je živela, teatralno i umrla.
Bilo da su pisali neprolazna književna dela ili bili začetnici arheologije, biologije, botanike, zoologije, matematike, muzičke i likovne kulture kod nas, svi su oni svojim jedinstvenim talentom uticali na otvaranje prvih pozorišta, muzeja, fakulteta, ustanova i ministarstava iz svojih oblasti, cenjeni kao stručnjaci ne samo kod nas već i u svetu.
Autor: Miroslav Bašić Palković