Opšte je poznato da su sa prostora Balkana, na kom danas živimo i koji nazivamo svojim, potekli mnogi vladari i carevi moćnog Rima, koji su navlačili purpur carskih odeždi na tela stasala po našim ravnicama i planinama, ali da li ste znali da ih je ukupno bilo čak 29? Štaviše, većina careva koja je Rimom upravljala u njegovoj poznoj etapi, u 3. i 4. veku, odrasla je u pokrajinama Panoniji i Meziji, da bi potom preuzela kormilo ogromne države baš u ključnim vremenima kada je imperija bila uzdrmana dramatičnim promenama i tektonskim potresima koji će odrediti sudbinu ne samo Rima već i hrišćanstva i čitave Evrope.
Duško Lopandić, diplomata, profesor evropskog prava i stručnjak za međunarodne odnose, koji je svoje znanje primenjivao i u praksi kao naš ambasador, donosi nam priču o našim krajevima pod rimskom vlašću i značaju koji su naši prostori imali na mapi istorije u knjizi „
Purpur imperije: Carevi poznog Rimskog carstva s prostora Balkana“ koju je Laguna nedavno objavila.
Zanimljiva činjenica koja povezuje dotične careve jeste da su taj carski purpur zapravo navlačili na vojnička tela: većina njih nije poticala iz vladarskih dinastija ili plemićkih loza, već su presto osvajali uspesima na bojnom polju kao moćni ratnici rimskih legija koje su vekovima birale careve umesto samog naroda. To im je kao vladarima svakako davalo prednost u vidu vojničke snalažljivosti, nepokolebljive upornosti i srčanosti, i pre svega istančane upućenosti u osmišljavanje strategija. Svojom čvrstom vojničkom rukom, ti carevi su ujedinili, izmenili i pre svega učvrsnuli
Romu Aeternu koja će zahvaljujući njima zasjati obnovljenim sjajem.
Nakon Marka Aurelija, čija je smrt u Sirmijumu 180. g. n. e. označila i kraj meritokratije (vlasti najzaslužnijih, najsposobnijih i najboljih), Rim se od zlatnog kraljevstva pretvorio u kraljevstvo rđe, na horizontu se pojavljuju nove pretnje u vidu varvarskih plemena Germana, Gota i Sarmata, dok na drugom kraju Persija sve agresivnije otkida parče po parče rimskih poseda, a imperatori se međusobno smenjuju u krvi i pučevima. A onda, u toku više pokolenja, odbranu i sudbinu carstva u svoje ruke preuzimaju ratnički imperatori sa Balkana, rođeni i odgajani u Sirmijumu, Naisu ili Singidunumu. Rođeni u vojničkim čizmama i sedlu, ovi carevi bili su dalekovidi, genijalni vladari i vrlo sposobne vojskovođe i kao takvi su transformisali državu i društvo na kojima će kasniji biti zasnovani i temelji moderne Evrope.
U priči koju Lopandić iznosi zanimljivo, jednostavno i nadasve pitko i razumljivo sa izuzetnim osećajem za odabir najbitnijih istorijskih detalja, vodeći nas na sigurnu plovidbu kroz jedno ogromno vremensko razdoblje, ima i nama mnogo poznatih imena: prvi je na presto došao sa naših prostora Septimije Sever, inače tamnoputi Afrikanac na čelu najmoćnijih ilirskih legija, koje su zbog svoje snage i brojnosti, pored odbrane granica, uvek imale presudnu ulogu i u borbama za carsku vlast. Tu je i Maksimin, prvi rimski car niskog porekla, ljudeskara toliko ogromna da je ženinu narukvicu nosio kao prsten, divljak koji je uglavnom vladao iz Sremske Mitrovice. Pa kao od brega odvaljeni Aurelijan koji je za svega pet godina vlasti na čitav vek potisnuo varvare i opasao Rim moćnim zidinama, obnovio jedinstvo carstva i ubrao pustinjsku ružu, čuvenu Zenobiju, kraljicu Palmire, nakon čega se u pobedničkoj povorci vratio u Rim u kolima sa četiri upregnuta jelena i Zenobijom u lancima od žeženog zlata. Tu je i legendarni reformator Dioklecijan, koji će udahnuti novi život u posustalo carstvo, pa će njegov zadatak kasnije nastaviti i kod nas najslavniji Konstantin, Nišlija koji je proglasio slobodu veroispovesti i time otpočeo dramatičan uspon hrišćanstva. Julijan, najobrazovaniji među rimskim carevima, takođe je potekao sa ovih prostora. U knjizi ćete saznati ponešto i o Jovijanu iz Singidunuma, jedinom rimskom caru „Beograđaninu“, nakon kojeg će uslediti duga dinastija careva iz mirne Bačke i Srema, to jest iz tadašnje Panonije.
Iako je u Rimu vazda ključalo kao u uzavrelom loncu – te se dešavalo da u roku od godinu dana u međusobnim borbama strada i po šest careva i da nekoliko desetina njih bude smenjeno u nekoliko decenija – u zemlji u kojoj carevi skoro pa nikada nisu umirali prirodnom smrću, mnogi od ovih imperatora sa naših prostora uspeli su da izgrade jedno carstvo toliko napredno i moćno da njegove tekovine nisu nadmašene ni danas: Rim je, recimo, u 1. veku p. n. e. bio bolje opremljen popločanim ulicama, kanalizacijom, vodovodom i dostavom hrane, nego većina evropskih gradova u 19. veku, što, nažalost, i danas može biti slučaj u nekim krajevima sveta.
Autor: Miroslav Bašić Palković